ضرورت ارتقای جایگاه بخش خصوصی گردشگری برای استفاده از بازار جهانی

به گزارش خبرنگار مهر، گردشگری به عنوان یکی از پویاترین بخش‌های اقتصادی در جهان، به عنوان یک صنعت کاربر (متکی به نیروی کار) شناخته می‌شود که از یک سو باعث ایجاد قابل توجه اشتغال و درآمد در مقاصد گردشگری می‌شود، و از سوی دیگر نیز به توسعه زیرساخت‌ها، تقویت بنیه مالی و احیا و بازسازی مکان‌های گردشگری تاریخی و جدید نیز کمک می‌کند و باعث می‌شود تا درک و شناخت مردم جهان از یکدیگر بیشتر شود. به همین دلیل در سال‌های اخیر موضوع گردشگری بیش از پیش در بسیاری از مناطق جهان از جمله کشورهای منطقه آسیا و خاورمیانه بیش از پیش در کانون توجه قرار گرفته است و کشورها به شدت در حال رقابت برای استفاده هر چه بیشتر از این فرصت‌ها هستند.

ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و در سال‌های اخیر موضوع گردشگری بیش از پیش مورد توجه برنامه ریزان و سیاست گذاران کشور قرار گرفته است که بازتاب آن را می‌توان در ماده (۷۲) قانون برنامه هفتم پیشرفت (۱۴۰۷-۱۴۰۳) مشاهده کرد که در آن بر ورود ۱۵ میلیون گردشگر تا پایان برنامه و افزایش درآمدهای حاصل از گردشگری سلامت تا سقف ۶ میلیارد یورو و … تاکید شده است.

افزون بر این، بررسی‌ها و پیش بینی‌های متعدد نشان می‌دهد که چشم انداز آینده توسعه اقتصادی مبتنی بر سوخت‌های فسیلی و منابع پایه محیط زیستی و طبیعی رو به افول است و کسب و کارهای نوینی در حال شکل گیری است که نیاز چندانی به منابع پایه مانند سوخت‌های فسیلی و منابع آبی ندارند که یکی از مهمترین آنها توسعه گردشگری است.

برای مثال می‌توان به کشور ترکیه اشاره کرد که با مصرف ۶۳ میلیارد متر مکعب آب از تولید ناخالص ۱۱۵۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ برخوردار شده است، در حالی که جمهوری اسلامی ایران با مصرف حدود ۹۲ میلیارد متر مکعب، تنها ۴۱۵ میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی در سال یاد شده برخوردار شده است. حداقل بخشی از این تفاوت فاحش تولید ناخالص داخلی ترکیه با مصرف آب بسیار کمتر در مقایسه با ایران را می‌توان به توسعه گردشگری در ترکیه نسبت داد که با مصرف آب بسیار کمتر، درآمدهای بسیار بیشتری را عاید این کشور کرده است. لذا توسعه گردشگری به عنوان یک صنعت درآمد زا و کم آب بر در ایران با توجه به ناترازی روز افزون منابع آبی کشور دیگر یک انتخاب نیست، بلکه یک اجبار و ضرورت است.

مسعود شیرین کلام دبیر کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران در یادداشتی که آن را در اختیار خبرگزاری مهر قرار داد با اشاره به مطلب فوق نوشت: بررسی تحولات بخش گردشگری بین المللی طی سال‌های گذشته مبین رشد روزافزون این صنعت در جهان است. بر اساس آخرین گزارش سازمان جهانی گردشگری در سال ۲۰۲۴ شمار گردشگران بین المللی از ۹۷۲ میلیون نفر در سال ۲۰۱۰ به حدود ۱۷۳۸ میلیون نفر در سال ۲۰۱۹ افزایش پیدا کرد. با شیوع کووید ۱۹ این روند کاهش شدیدی پیدا کرد و از ۱۷۳۸ میلیون نفر در سال ۲۰۱۹ به حدود ۴۰۶ میلیون نفر کاهش پیدا کرد که حدود ۷۲ درصد کاهش یافت. با کاهش همه گیری کووید ۱۹ و همچنین کاهش محدودیت‌های ناشی از سفر و سایر تسهیلات برای توسعه گردشگری این روند افزایش پیدا کرد و تا پایان سال ۲۰۲۳ به حدود ۱۳۰۰ میلیون نفر افزایش یافته است.

بر اساس آخرین گزارش سازمان گردشگری در سال ۲۰۲۴، شمار گردشگران ورودی به ایران از ۲.۹۴ میلیون نفر در سال ۲۰۱۰ به حدود ۹.۱۱ میلیون نفر در سال ۲۰۱۹ افزایش پیدا کرد

جمهوری اسلامی ایران نیز طی این دوره تحولات مشابهی را تجربه کرده است. بر اساس آخرین گزارش سازمان گردشگری در سال ۲۰۲۴، شمار گردشگران ورودی به ایران از ۲.۹۴ میلیون نفر در سال ۲۰۱۰ به حدود ۹.۱۱ میلیون نفر در سال ۲۰۱۹ افزایش پیدا کرد. با شیوع کووید ۱۹ در سال ۲۰۲۰، شمار گردشگران به مانند سایر کشورها به شدت کاهش پیدا کرد و به ۱.۵۵ میلیون در سال ۲۰۲۰ و ۹۹۰ هزار نفر در سال ۲۰۲۱ رسید. با پایان یافتن کووید ۱۹ و کاهش محدودیت‌های سفر شمار گردشگران بین المللی سیر صعودی پیدا کرد و به رقم ۵.۸۷ میلیون نفر در سال ۲۰۲۳ رسید که هنوز با شمار گردشگران سال ۲۰۱۹ و همچنین جایگاه مطلوب فاصله قابل ملاحظه‌ای دارد.

به موازات افزایش شمار گردشگران بین المللی، درآمدهای حاصل از این بخش گردشگری به موازات شیوع کووید ۱۹ نیز فراز و فرودهایی را شاهد بوده است، به گونه‌ای که حجم آن از ۱۴۸۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ با ۱۶۶ درصد کاهش به رقم ۵۵۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ کاهش پیدا کرد. این روند در سال ۲۰۲۱ با اندکی افزایش در سال ۲۰۲۲ به رقم ۶۳۹ میلیارد دلار افزایش یافت. با کاهش همه گیری کووید ۱۹، مجدداً درآمدهای حاصل از گردشگری بین المللی افزایش پیدا کرد و به رقم ۱۱۳۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ و ۱۵۳۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است که مبین روندهای روبه افزایش و بازیابی گردشگری بین المللی پس از بحران کووید ۱۹ است.

پیش بینی‌ها نشان می‌دهد که درآمدهای حاصل از گردشگری تا سال ۲۰۳۴ به حدود ۱۶ تریلیون دلار افزایش خواهد یافت. در آینده نزدیک کشورهایی مانند اسلوونی با طبیعت بکر و دریاچه‌های خیره‌کننده، سریلانکا با سواحل زیبا و جنگل‌های بارانی، و اروگوئه با فرهنگ غنی و سواحل آرام، کرواسی و قزاقستان به سرعت در حال تبدیل شدن به انتخاب‌های اصلی گردشگران و مسافران جهانی هستند ولی ایران که همه جذابیت‌های گردشگری با حدود ۲۸ اثر ثبت شده جهانی را دارد، چرا وا مانده از این درآمد هنگفت جهانی باشد!

بررسی تطبیقی درآمدهای حاصل از گردشگری بین المللی بسته به ویژگی‌ها مقصد، توسعه اقتصادی و اجتماعی، زیرساخت‌ها، سهولت سفر، قیمت، وجود آثار طبیعی، فرهنگی و تاریخی و سایر ویژگی‌ها تفاوت‌های بسیار زیادی را در بین کشورهای مختلف جهان آشکار می‌سازد.

بر اساس آخرین گزارش سازمان جهانی گردشگری در سال ۲۰۲۴، در سال ۲۰۲۳ کشورهای ایالات متحده آمریکا، اسپانیا، بریتانیا، فرانسه و ایتالیا به ترتیب با درآمد گردشگری بین المللی ۱۸۹، ۹۲، ۷۴، ۷۱ و ۵۶ میلیارد دلار در رتبه‌های اول تا پنجم قرار داشتند (شکل ۱).

شکل ۱. درآمدهای حاصل از گردشگری ۱۰ کشور اول جهان در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۳

بر اساس گزارش عملکرد برنامه ششم توسعه سازمان برنامه و بودجه (۱۴۰۴) درآمدهای حاصل از گردشگری در ایران در سال ۱۴۰۲ (۲۰۲۳) معادل ۷ میلیارد دلار بوده است که این رقم به میزان قابل ملاحظه‌ای کمتر از کشورهای امارات متحده عربی (۵۲ میلیارد دلار) و ترکیه (۵۰ میلیارد دلار) در سال ۲۰۲۳ بوده است. این در حالی است که در اهداف برنامه ششم توسعه برای سال ۱۴۰۲ رقم ۲۱ میلیارد دلار درآمد پیش بینی شده بود که این رقم مبین تحقق ۲۳ درصدی هدف برنامه است.

در شکل (۲) روند تغییرات حاصل از گردشگران ورودی بین المللی طی دوره ۱۴۰۲- ۱۳۹۵ نشان داده شده است. قابل یادآوری است در برنامه هفتم توسعه ایران، به دلیل برخی ناکامی‌های گذشته، چشم انداز ورود گردشگران خارجی به کشور به ۱۵ میلیون نفر و درآمد ۱۵ میلیارد دلار کاهش یافته است.

شکل ۲. درآمدهای حاصل از گردشگران ورودی طی دوره (۱۴۰۲-۱۳۹۵)

همانگونه که ملاحظه می‌شود، اهمیت گردشگری در سال‌های اخیر باعث شده است تا بسیاری از کشورهای منطقه از جمله کشورهای منطقه خاورمیانه برای گذار از اقتصادی مبتنی بر صادرات نفتی سرمایه گذاری‌های گسترده‌ای را در بخش گردشگری و سفر در دستور کار قرار داده‌اند و طی سال‌های اخیر سرمایه گذاری زیادی در این زمینه انجام داده‌اند و پیش بینی‌ها از تداوم این سرمایه گذاری در آینده حکایت دارد.
برای مثال، عربستان سعودی در صدد است با ادامه پروژه‌های گردشگری بزرگ، سفرهای تفریحی در این کشور در سال‌های آینده افزایش دهد.

دولت این کشور قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ تا ۸۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خصوصی گردشگری را تضمین کند و علاوه بر این، قصد دارد در دهه آینده حدود ۸۰۰ میلیارد دلار به این بخش تزریق کند و تعهد خود را برای توسعه گردشگری بیشتر تقویت کند. همچنین مقام‌های عربستان سعودی در راستای «راهبرد گردشگری کشور»، توسعه چندین پروژه مختلف را آغاز کرده‌اند که از جمله آن‌ها به پروژه نئوم (NEOM) می‌توان اشاره کرد که یک کلان‌شهر با بودجه ۵۰۰ میلیارد دلاری است. مقام‌های این کشور امیدوارند «نئوم» و دیگر ابرپروژه‌های آنها به قطب گردشگری جهانی تبدیل شود.

بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری، شمار شاغلین بخش گردشگری و سفر در خاورمیانه از حدود ۵.۱۵ میلیون نفر در سال ۲۰۱۲ به حدود ۵.۷ میلیون نفر در سال ۲۰۱۸ رسیده است و پیش بینی می‌شود که شمار شاغلین تا سال ۲۰۲۸ به بیش از ۷.۲ میلیون نفر بالغ شود.

خوشبختانه موضوع گردشگری در جمهوری اسلامی ایران بویژه در برنامه هفتم پیشرفت بیش از پیش در کانون توجه قرار گرفته و فصل مستقلی با عنوان “میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی” در این برنامه پیش بینی شده است که در آن بر جنبه‌های مختلفی از توسعه گردشگری (بوم گردی، گردشگری سلامت، گردشگری دریایی و…) پیش بینی شده است. افزون بر این در مفاد این فصل بر استفاده از ظرفیت‌های اتاق‌های بازرگانی، و کمیسیون‌های تخصصی آن از جمله «کمیسیون گردشگری» برای توسعه گردشگری تاکید شده است که این موضوع مستلزم ارتقای نقش و جایگاه کمیسیون گردشگری به عنوان پل ارتباطی و پیوند دهنده بین دولت و بخش خصوصی فعال در گردشگری است تا بتوان با این سازوکارها کشور را به سوی گذار به توسعه پایدار ملی و برخوردار شدن از بازارهای رو به گسترش گردشگری هدایت و راهبری کرد.

خوشبختانه کمیسیون گردشگری اتاق ایران با بیش از ۱۹ سال سابقه تشکیل و بهره گیری از پتانسیل ۳۴ کمیسیون گردشگری اتاق استانی، ۱۷ اتاق و کمیته مشترک بازرگانی ایرانی و خارجی و بیش از ۶۰۰ تشکل اقتصادی تحت پوشش اتاق ایران از تجربیات مشورتی و تخصصی ملی و بین المللی بسیار ارزشمندی برخوردار است و تعاملات سازنده‌ای با مجلس شورای اسلامی و بخش دولتی برقرار کرده است و نقش آفرینی زیادی حتی در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی و برخی از دانشکده‌های مدیریت رشته‌های گردشگری، هتل‌داری و حمل و نقل ایفا نموده و با حضور مؤثری در کمیسیون‌های مجلس و دولت برای اجرایی کردن بسیاری از سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه گردشگری داشته است. این اقدامات باعث شده است تا در طی سالهای گذشته، تشکل‌ها و مؤسسات گردشگری، تورگردانان و راهنمایان تور و همچنین توسعه راه‌ها و خطوط ریلی و هوایی نیز به میزان قابل‌توجهی گسترش‌یافته تا بلکه با تغییرات مثبت و رویکرد نوین دولت و مجلس به گردشگری بتوانیم از فواید آن بهره مند شویم.

در زیر ساخت‌ها هنوز با وضعیت مطلوب شکاف زیادی وجود دارد که از جمله می‌توان به جایگزینی انرژی‌های تجدید پذیر و فناوری بازاریابی دیجیتالی اشاره کرد

در زیر ساخت‌ها هنوز با وضعیت مطلوب شکاف زیادی وجود دارد که از جمله می‌توان به جایگزینی انرژی‌های تجدید پذیر و فناوری بازاریابی دیجیتالی اشاره کرد، چرا که بهره‌گیری از ظرفیت پلتفرم‌ها در حوزه سفر و گردشگری موجب تحریک تقاضای سفر بوده و این امر نیازمند ابزارهای فناورانه و پیوند با زیست بوم دیجیتال است. کمیسیون گردشگری می‌تواند نقش بسیار مؤثری در ارائه مشاوره و پیشبرد این زیرساخت‌ها در تعامل با دولت به خصوص در این دوران تاب آوری و رکود گردشگری به دلیل بحران جنگ اسرائیل علیه ایران با اتکا به توان اتاق‌ها و کمیته‌های مشترک خارجی، اتاق اکو، اتاق‌های اسلامی و تشکلهای خود داشته باشد. گرچه در زیرساخت‌ها نیز کمبودهای محسوسی وجود دارد که البته با شبکه سازی، جذب سرمایه‌های بخش خصوصی داخلی و خارجی واقعی با استفاده از ظرفیت‌های مذکور، امکان تقویت زیرساخت‌ها و تکمیل زنجیره خدمات گردشگری بیش از پیش میسر خواهد شد.

این موضوع مستلزم حمایت و تداوم تعاملات بخش دولتی و حمایت کاربردی و نه شعاری دولت و مجلس و توسعه روزافزون گردشگری داخلی، تجاری سازی گردشگری ادیان، تأمین مالی و حمایت و تضمین از سرمایه گذاری، ارائه بسته‌های تشویقی در دوران بحرانی کنونی، جبران خسارات و افزایش تعاملات بیش از پیش با بخش خصوصی و اتاق بازرگانی ایران به طور عام، و نقش آفرینی کمیسیون گردشگری اتاق ایران با اتکا به اعضای ۳۴ اتاق استانی و تشکلهای تخصصی گردشگری و صنایع وابسته تحت پوشش، به طور خاص است.