تهران در محاصره گرد و غبار؛ آسمان خاکستری از غرب تا شرق

به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تسنیم، در روز‌های اخیر، موجی از گرد و غبار شدید تهران و چندین استان کشور را دربر گرفته است؛ پدیده‌ای که منشأ اولیه آن فراتر از مرز‌های جغرافیایی ایران، در کشور‌های همسایه از جمله عراق و سوریه قرار دارد.

طبق اعلام سازمان هواشناسی و تأیید مرکز ملی پایش و مقابله با گرد و غبار، سامانه‌های غباری از روز‌های نخست تیرماه از کانون‌های فعال در غرب عراق و شرق سوریه شکل گرفته‌اند و با حرکت به سمت شرق، وارد غرب کشور شده‌اند. این توده‌های غباری در ابتدا استان‌هایی مانند ایلام، کرمانشاه، خوزستان، لرستان و همدان را درگیر کردند و با شدت گرفتن جریان‌های هوایی، تا نواحی مرکزی کشور از جمله استان تهران نیز گسترش یافتند.

آن‌گونه که کارشناسان محیط زیست هشدار داده‌اند، افزایش تعداد روز‌های غبارآلود در تابستان امسال، زنگ خطر جدی برای پایتخت است. تهران که طی سال‌های گذشته با بحران آلودگی هوا، کم‌بارشی و گرمای بی‌سابقه مواجه بوده، اکنون در برابر چالش تازه‌ای به نام گرد و غبار فرامرزی قرار گرفته است.

کانون داخلی: تالاب صالحیه در استان البرز

در کنار منشأ‌های خارجی، بررسی نقشه‌های ماهواره‌ای و داده‌های سازمان حفاظت محیط زیست نشان می‌دهد یکی از کانون‌های داخلی فعال گرد و غبار که بر تهران اثرگذار بوده، محدوده خشک‌شده تالاب صالحیه در استان البرز است. این تالاب که در سال‌های پرآب بخشی از چرخه زیستی دشت اشتهارد محسوب می‌شد، اکنون به‌دلیل کاهش بارندگی، افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی و مدیریت ناپایدار منابع، به بستری برای شکل‌گیری طوفان‌های غبار بدل شده است.

زمین‌های خشکیده پیرامون این تالاب به‌ویژه در ماه‌های گرم سال، تحت تأثیر باد‌های غربی و شمال غربی، ذرات خاک را تا ده‌ها کیلومتر آن‌سوتر منتقل می‌کنند. گزارش‌ها حاکی از آن است که در برخی روزها، این گرد و غبار مستقیماً به مناطق غربی تهران از جمله وردآورد، آزادگان و حتی منطقه ۲۲ رسیده است.

ورود غبار از شرق؛ سمنان و دریاچه نمک قم

در چند روز گذشته، تغییر جهت باد به سمت جنوب شرقی و شرق، منشأ تازه‌ای از گرد و غبار را وارد تهران کرده است. براساس اعلام ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا، باد‌های شرقی در روز‌های اخیر موجب انتقال ذرات معلق از مناطق کویری سمنان و حوزه خشک‌شده دریاچه نمک قم به سمت پایتخت شده‌اند. این جریان جدید، لایه‌ای از گرد غلیظ و معلق را در ارتفاع پایین نگه‌داشته و موجب افزایش چشمگیر شاخص آلودگی هوا در مناطق شرقی و مرکزی تهران شده است.

پیش‌بینی نگران‌کننده برای تابستان ۱۴۰۴

بررسی داده‌های اقلیمی و بارش‌های ثبت‌شده در سال آبی جاری، تصویری نگران‌کننده از وضعیت تابستان امسال ترسیم می‌کند. ایران در سال ۱۴۰۳ و ابتدای ۱۴۰۴ با کاهش شدید بارش‌ها به‌ویژه در نیمه جنوبی و غربی کشور روبه‌رو بوده و این خشکسالی شدید در کنار دمای بالاتر از نرمال، شرایط را برای فعال شدن کانون‌های گرد و غبار داخلی و خارجی مساعد کرده است.

با توجه به این روند، پیش‌بینی می‌شود که طی هفته‌های آتی، با افزایش دمای هوا، طوفان‌های غباری بیشتری در نواحی مرکزی کشور به وقوع بپیوندد و استان تهران نیز بار دیگر در مسیر این امواج قرار گیرد.

لزوم مدیریت منطقه‌ای بحران گرد و غبار

با توجه به ماهیت فرامرزی بخش عمده‌ای از طوفان‌های گرد و غبار، مقابله با این پدیده مستلزم همکاری‌های منطقه‌ای با کشور‌های همسایه است. به گفته مسئولان وزارت امور خارجه و سازمان محیط زیست، مذاکراتی با دولت‌های عراق و سوریه برای مهار کانون‌های ریزگرد در حال انجام است، اما به‌دلیل بی‌ثباتی امنیتی و ضعف ساختار‌های محیط‌زیستی در آن کشورها، اثربخشی این اقدامات زمان‌بر خواهد بود.

در سطح داخلی نیز احیای تالاب‌های خشک، تثبیت بیولوژیکی خاک و بازنگری در مدیریت منابع آب از جمله اقداماتی است که می‌تواند نقش مؤثری در کاهش اثرات گرد و غبار ایفا کند. با این حال، تا زمانی که برنامه‌های عملیاتی در این زمینه به‌طور گسترده اجرا نشوند، آسمان تهران همچنان در تیررس توفان‌های خاک باقی خواهد ماند.