بیمارستانها و مراکز بهداشتی درمانی از جمله بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان انرژی در بخش عمومی هستند. در شرایطی که کشور با بحران ناترازی آب و برق مواجه است، صرفه‌جویی در مصرف این منابع حیاتی نه تنها ضرورت زیست محیطی، بلکه یک وظیفه انسانی، مدیریتی و علمی است. کاهش مصرف بدون لطمه به کیفیت خدمات درمانی، تنها از مسیر برنامه‌ریزی عملیاتی، فرهنگ‌سازی و به‌کارگیری فناوری‌های نوین امکان‌پذیر است.
اهمیت موضوع در نظام سلامتمطالعات بین‌المللی نشان داده‌اند که مصرف انرژی در بیمارستانها بین ۲.۵ تا ۵ برابر سایر ساختمان‌های اداری عمومی است(WHO 2022). همچنین در ایران، مصرف سرانه آب در بیمارستانها تا سه برابر میانگین مصرف خانوار تخمین زده شده است. در شرایط کم‌آبی و قطع برق، حتی چند ساعت خاموشی یا کمبود فشار آب می‌تواند جان بیماران را به خطر اندازد.
اهداف مدیریت انرژی در مراکز درمانی:کاهش هزینه‌های غیرضروری و بهبود بهره وری اقتصادیافزایش پایداری خدمات درمانی در شرایط اضطراریکاهش آثار زیست محیطی و کمک به توسعه پایدارتقویت تاب‌آوری مراکز درمانی در برابر بحران‌های انرژی
راهبردهای صرفه‌جویی در مصرف برق:
1-مدیریت روشناییاستفاده از نور طبیعی روز در طراحی و بهره‌بردارینصب چراغهای LED کم مصرف با سنسورهای حرکتی در راهروها ، انبارها و…خاموش کردن چراغهای غیرضروری در پایان شیفت‌هااستفاده از سیستم‌های خورشیدی در صورت امکان برای تولید برق یا گرم کردن آب مصرفی
2-سیستم‌های سرمایش و گرمایشتنظیم دمای ترموستات‌ها در محدوده بهینه (۲۴-۲۶ درجه در تابستان و ۲۰-۲۲ درجه در زمستان)سرویس و پاک‌سازی منظم فیلترها و کندانسورها و نصب ترموستات هوشمنداستفاده از عایق‌کاری مناسب در دیوارها، سقف‌ها و پنجره‌هااستفاده از تجهیزات پزشکی و برقی کم‌مصرف
3-دستگاه‌های پزشکی و تجهیزات الکتریکیخاموش کردن تجهیزات غیرفعال مانند دستگاه‌های MRI ، مانیتورها، چاپگرها، دستگاه‌های غیرضروری در خارج از زمان بهره‌برداریاولویت دادن به خرید تجهیزات با رتبه انرژی بالا(Energy Star)نصب UPS و سیستم‌های پایش مصرف برای تجهیزات حیاتی
4-آموزش و فرهنگ‌سازی پرسنلطراحی و اجرای کارگاه‌های آموزشی برای کادر سلامت، نیروی انسانی خدماتی و ادارینصب پوسترها و تابلوهای هشدار مصرف برق در نقاط پرترددمشوق‌های تشویقی برای بخشهای موفق در مصرف بهینه انرژی
راهبردهای صرفه‌جویی در مصرف آب:
1-بهینه‌سازی سیستم‌های آبرسانیتعویض شیرآلات فرسوده با شیرهای چشمی یا پدالینصب پرلاتور( قطعه ای است که بر روی جریان آب خروجی تاثیر می گذارد و با کنترل این جریان سبب کاهش مصرف آب، جلوگیری از فشار زیاد آب و یکنواختی جریان آب می شود) و تجهیزات کاهش فشار آبپایش منظم نشت‌ها در لوله‌ها، شیرآلات و فلاش‌تانک‌ها، کولرها و مخازناستفاده از شیرآلات کم‌مصرف(نصب شیرآلات اهرمی، سنسوردار یا با فشار قابل تنظیم)استفاده از فلاش‌تانک‌های دوحالته برای کنترل مقدار آب مصرفی در سرویس های بهداشتی
2-استفاده مجدد از آب خاکستری (Greywater) جمع‌آوری آب تقطیر شده دستگاه‌های تهویه برای مصارف غیرشرباستفاده از سیستم‌های تصفیه خاکستری برای آبیاری فضای سبز بیمارستانجداسازی شبکه فاضلاب بهداشتی از فاضلاب صنعتی برای امکان بازچرخانی
3-تغییر الگوی مصرفآموزش بیماران و همراهان درباره نحوه مصرف درست آب در سرویس‌های بهداشتیبهینه‌سازی روش‌های ضدعفونی و شست‌وشو در اتاق عمل و استریلیزاسیونشست‌وشوی وسایل به صورت گروهی و در زمان‌های مشخصاطلاع‌رسانی درباره اهمیت صرفه‌جویی و روش‌های انجام آنآبیاری هوشمند فضای سبزاستفاده از سیستم‌های قطرهای یا آبیاری در ساعات خنک روز
اقدامات مدیریتی و نظارتی:ایجاد کمیته صرفه‌جویی انرژی و آب در بیمارستاننصب کنتورهای جداگانه برای بخشهای مختلف جهت پایش مصرفتهیه گزارش ماهانه مصرف و تحلیل روندهاتشویق پرسنل با طرح‌های انگیزشی برای مشارکت در صرفه‌جویی
برنامه عملیاتی صرفه جویی در مصرف آب و برق در بیمارستانها و مراکز درمانی:
فاز اول: ارزیابی اولیه و برنامه ریزیتشکیل کمیته انرژی و آب (شامل مدیر فنی، مسئول تاسیسات، مسئول HSE، نماینده پرسنل پزشکی)جمع آوری اطلاعات مصرف آب و برق ۳ تا ۱۲ ماه گذشتهبازرسی فنی تاسیسات جهت بررسی نشتی ها و عملکرد تجهیزاتتهیه گزارش تحلیل مصرف و شناسایی نقاط پرمصرفتعیین اهداف کمی برای کاهش مصرف (مثلاً کاهش ۱۰٪ برق در ۶ ماه)
فاز دوم: اجرای اقدامات سریع و کم هزینه:آموزش و اطلاع رسانی به پرسنل و بیماران (پوستر، پیامک داخلی، آموزش در جلسات) نصب برچسبهای یادآوری صرفه جویی روی تجهیزاتتنظیم دمای ترمو
ستاتها( بهینه تابستان ۲۳-۲۴ درجه، زمستان ۱۹-۲۰ درجه) خاموشی تجهیزات و چراغهای غیرضروری در شیفت شب تعمیر فوری نشتی های آب و هوا
فاز سوم: سرمایه گذاری میان مدت: تعویض شیرآلات و فلاش تانکها با انواع کم مصرف جایگزینی لامپهای پرمصرف با LED در بخشهای اصلی نصب حسگر حرکت در مکانهای کم تردد نصب کنتورهای فرعی برای کنترل مصرف بخشها اجرای سیستم آبیاری قطرهای در فضای سبز
فاز چهارم: پروژه های بلندمدت و پایدار نصب پنل های خورشیدی برای تولید برق یا گرمایش آب استفاده از سیستم بازچرخانی آب (Greywater Recycling) اتوماسیون کامل سیستم های روشنایی و تهویه دریافت استانداردهای مدیریت انرژی (ISO 50001) و محیط زیست (ISO 14001) ارزیابی و بازنگری سالانه برنامه ها
برنامه‌ریزی عملیاتی گام‌به‌گام
نقش مردم و همراهان بیمار صرفه‌جویی یک وظیفه همگانی است؛ برای مراجعین و همراهان بیمار، می‌توان اقدامات زیر را اجرا کرد: نصب تابلوهای اطلاع‌رسانی در ورودی‌ها و اتاق‌ها توزیع بروشورهای آموزشی در پذیرش یا برنامه های آموزشی در فضای مجازی اختصاص اپراتورهای داوطلب (پرسنل آموزش دیده) برای تذکر مؤدبانه
با برنامه‌ریزی علمی، آموزش و اصلاح تجهیزات و رفتارها، می‌توان مصرف آب و برق در مراکز درمانی را به شکل معناداری کاهش داد. صرفه‌جویی در انرژی نه تنها وظیفه‌ای مدیریتی بلکه اخلاقی، محیط‌زیستی و ملی است. اکنون زمان آن است که نظام سلامت ایران در خط مقدم مقابله با بحران انرژی قرار گیرد؛ همان‌گونه که در دیگر بحران‌های بهداشتی، پیشتاز بوده است.
کلمات کلیدی: مصرف بهینه انرژی، دکتر ابراهیم نوری گوشکی، مراکز بهداشتی درمانی، بحران آب
میهن سلامت مجله پزشکی و سلامت میهن سلامت
