همه‌ چیز درباره برنامه واکسیناسیون نوزادان

نوزاد تازه متولد شده، موجودی ظریف و آسیب‌پذیر است که برای حفظ سلامتی و بقا به مراقبت ویژه نیاز دارد. یکی از مهم‌ترین جنبه‌های این مراقبت، ایمن‌سازی بدن او در برابر بیماری‌های خطرناک و تهدید کننده زندگی است. واکسیناسیون، راهکاری ایمن و موثر برای تقویت سیستم ایمنی نوزادان و کودکان در برابر بیماری‌های عفونی به شمار می‌رود.

این فرآیند حیاتی، نه تنها از کودک شما محافظت می‌کند، بلکه به حفظ سلامت جامعه هم کمک می‌کند. اما واکسیناسیون نوزادان دقیقا به چه معناست؟ چرا اینقدر اهمیت دارد؟ و برنامه واکسیناسیون استاندارد چگونه است؟

در این مطلب از دیجی‌کالا مگ به تمامی این سوالات و ابهامات شما پاسخ خواهیم داد و هر آنچه که باید درباره واکسیناسیون نوزادان بدانید را به زبان ساده و قابل فهم توضیح خواهیم داد.

چرا تزریق واکسن به نوزادان مهم است؟

سیستم ایمنی نوزادان در بدو تولد هنوز به طور کامل تکامل نیافته است. در واقع، آن‌ها بخش زیادی از ایمنی خود را از طریق آنتی‌بادی‌های (پادتن) منتقل شده از مادر در دوران بارداری به دست می‌آورند که این ایمنی هم به مرور زمان کاهش می‌یابد. واکسیناسیون به سیستم ایمنی نوزاد کمک می‌کند تا بدون ابتلا به بیماری واقعی، با عوامل بیماری‌زا (پاتوژن‌ها) مثل ویروس‌ها و باکتری‌ها آشنا شود و در برابر آن‌ها پادتن بسازد. به عبارت دیگر، واکسن‌ها سیستم ایمنی بدن نوزاد را آموزش می‌دهند تا در صورت مواجهه با بیماری در آینده، به سرعت و به طور موثر با آن مبارزه کند.

اهمیت واکسیناسیون نوزادان چند وجهی است:

• محافظت فردی: واکسن‌ها از نوزادان در برابر بیماری‌های جدی و گاهی کشنده مثل سرخک، سرخجه، سیاه‌سرفه، فلج اطفال، کزاز، دیفتری، مننژیت (التهاب پرده‌های مغز و نخاع) هموفیلوس آنفولانزا نوع ب و هپاتیت B (التهاب کبد ناشی از ویروس هپاتیت B) محافظت می‌کنند. این بیماری‌ها می‌توانند عوارض جدی و دائمی مثل عقب‌ماندگی ذهنی، فلج، ناشنوایی، نابینایی و حتی مرگ را به دنبال داشته باشند.
• ایمنی جمعی: واکسیناسیون نه تنها از فرد واکسینه شده، بلکه از کل جامعه محافظت می‌کند. وقتی درصد بالایی از افراد جامعه واکسینه می‌شوند، زنجیره انتقال بیماری قطع شده و افراد غیر واکسینه شده، به خصوص نوزادان و افرادی که به دلایل پزشکی نمی‌توانند واکسن بزنند، هم در امان می‌مثل. به این اثر محافظتی، ایمنی جمعی گفته می‌شود.
• ریشه‌کنی بیماری‌ها: واکسیناسیون نقش کلیدی در ریشه‌کنی یا کنترل بسیاری از بیماری‌های عفونی داشته است. برای مثال، بیماری آبله به لطف برنامه‌های گسترده واکسیناسیون در سراسر جهان، ریشه‌کن شده است و بیماری فلج اطفال هم در بسیاری از کشورها به شدت کنترل شده و در آستانه ریشه‌کنی جهانی قرار دارد.

مزایای واکسیناسیون نوزادان

مزایای واکسیناسیون نوزادان بسیار گسترده و فراتر از محافظت در برابر بیماری‌های خاص است.

• پیشگیری از بیماری‌های جدی و مرگ: واکسن‌ها از ابتلا به بیماری‌های عفونی خطرناک که می‌توانند منجر به بستری شدن در بیمارستان، عوارض دائمی و حتی مرگ شوند، جلوگیری می‌کنند.
• کاهش هزینه‌های درمان: پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. واکسیناسیون با جلوگیری از ابتلا به بیماری‌ها، هزینه‌های مربوط به درمان، بستری شدن در بیمارستان و مراقبت‌های ویژه را به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد.
• حفظ سلامت و کیفیت زندگی: بیماری‌های عفونی می‌توانند تاثیرات منفی طولانی‌مدت بر سلامت و کیفیت زندگی افراد داشته باشند. واکسیناسیون با پیشگیری از این بیماری‌ها، به حفظ سلامت جسمی و روانی کودکان و بهبود کیفیت زندگی آن‌ها در آینده کمک می‌کند.
• حمایت از سلامت جامعه: واکسیناسیون با ایجاد ایمنی جمعی، از گسترش بیماری‌های عفونی در جامعه جلوگیری می‌کند و به حفظ سلامت افراد آسیب‌پذیر، مثل نوزادان، سالمندان و افراد دارای نقص ایمنی کمک می‌نماید.
• امکان سفر و تعاملات اجتماعی: در دنیای امروز بسیاری از کشورها برای ورود مسافران ارائه کارت واکسیناسیون را الزامی می‌دانند. واکسیناسیون به کودکان امکان می‌دهد تا بدون نگرانی از ابتلا به بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن، به سفر بروند، به مدرسه و مهدکودک بروند و در فعالیت‌های اجتماعی شرکت کنند.

معایب عدم واکسیناسیون نوزادان

عدم واکسیناسیون نوزادان، خطرات جدی و متعددی را برای نوزاد، خانواده و جامعه به همراه دارد:

• افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های عفونی: نوزادان غیر واکسینه شده به شدت در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های عفونی قرار دارند. این بیماری‌ها می‌توانند به سرعت گسترش یافته و عوارض جدی و حتی مرگ را به دنبال داشته باشند.
• عوارض جدی و طولانی‌ مدت بیماری‌ها: بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن، مثل سرخک، فلج اطفال و سیاه‌سرفه، می‌توانند عوارض جدی و دائمی مثل آسیب مغزی، فلج، ناشنوایی، نابینایی، مشکلات تنفسی و ناتوانی‌های ذهنی و جسمی را برای نوزادان به همراه داشته باشند.
• افزایش احتمال بستری شدن در بیمارستان و مرگ: نوزادان غیر واکسینه شده در صورت ابتلا به بیماری‌های عفونی، بیشتر در معرض خطر بستری شدن در بیمارستان و مرگ قرار دارند.
• تهدید سلامت جامعه: عدم واکسیناسیون نوزادان، ایمنی جمعی را تضعیف کرده و خطر شیوع بیماری‌های عفونی را در جامعه افزایش می‌دهد. این موضوع می‌تواند به ویژه برای افراد آسیب‌پذیر مثل نوزادان، سالمندان و افراد دارای نقص ایمنی خطرناک باشد.
• ایجاد بار مالی و اجتماعی: درمان بیماری‌های عفونی و عوارض ناشی از آن‌ها، هزینه‌های مالی و اجتماعی زیادی را به خانواده‌ها و نظام سلامت تحمیل می‌کند. عدم واکسیناسیون، این هزینه‌ها را افزایش می‌دهد.

برنامه‌ی استاندارد واکسیناسیون نوزادان

برنامه‌ی واکسیناسیون نوزادان در سراسر جهان با توجه به شرایط بهداشتی و بیماری‌های شایع در هر منطقه، کمی متفاوت است. با این حال، سازمان بهداشت جهانی (WHO – World Health Organization) یک برنامه واکسیناسیون استاندارد توصیه می‌کند که بسیاری از کشورها از آن پیروی می‌کنند. این برنامه شامل واکسن‌هایی است که برای پیشگیری از بیماری‌های شایع و خطرناک در نوزادان و کودکان ضروری هستند.

به طور کلی برنامه واکسیناسیون استاندارد نوزادان شامل واکسن‌های زیر است:

• واکسن ب.ث.ژ (BCG): برای پیشگیری از بیماری سل (Tuberculosis – TB).
• واکسن هپاتیت B (HepB): برای پیشگیری از هپاتیت B.
• واکسن فلج اطفال (IPV و OPV): برای پیشگیری از فلج اطفال. دو نوع واکسن فلج اطفال وجود دارد: واکسن غیرفعال شده تزریقی (IPV) و واکسن خوراکی زنده ضعیف شده (OPV).
• واکسن دیفتری، کزاز و سیاه‌سرفه (DTP یا DTaP): برای پیشگیری از دیفتری، کزاز (Tetanus) و سیاه‌سرفه (Pertussis).
• واکسن هموفیلوس آنفولانزا نوع ب (Hib): برای پیشگیری از بیماری‌های ناشی از هموفیلوس آنفولانزا نوع ب، مثل مننژیت و ذات‌الریه (Pneumonia – عفونت ریه).
• واکسن پنوموکوک (PCV): برای پیشگیری از بیماری‌های ناشی از پنوموکوک، مثل ذات‌الریه، مننژیت و عفونت گوش.
• واکسن روتاویروس (RV): برای پیشگیری از اسهال ناشی از روتاویروس.
• واکسن سرخک، سرخجه و اوریون (MMR): برای پیشگیری از سرخک (Measles)، سرخجه (Rubella) و اوریون (Mumps).
• واکسن آبله‌مرغان (Varicella): برای پیشگیری از آبله‌مرغان (Chickenpox).
• واکسن هپاتیت A (HepA): برای پیشگیری از هپاتیت A.
• واکسن آنفولانزا (Influenza): برای پیشگیری از آنفولانزا.

برنامه‌ی واکسیناسیون نوزادان در ایران

برنامه‌ی واکسیناسیون ملی ایران یکی از موفق‌ترین برنامه‌های بهداشتی کشور است که به صورت رایگان در مراکز بهداشتی و درمانی سراسر کشور ارائه می‌شود. این برنامه مطابق با آخرین توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی و با توجه به شرایط بومی ایران تدوین شده و به طور مرتب به‌روزرسانی می‌شود.

نکات مهم در مورد برنامه واکسیناسیون ایران

• واکسن هپاتیت B در سه نوبت (بدو تولد، 2 ماهگی و 6 ماهگی) تزریق می‌شود.
• واکسن فلج اطفال به دو صورت خوراکی (OPV) و تزریقی (IPV) در برنامه واکسیناسیون ایران وجود دارد. واکسن IPV به صورت تزریقی در 2 و 4 ماهگی و واکسن OPV به صورت خوراکی در 2، 4، 6 و 18 ماهگی و 4-6 سالگی تجویز می‌شود.
• واکسن MMR در 12 ماهگی و 18 ماهگی و 4-6 سالگی تزریق می‌شود.
• واکسن آبله‌مرغان در 18 ماهگی تزریق می‌شود.
• واکسن روتاویروس به صورت خوراکی در 2 و 4 ماهگی تجویز می‌شود.
• واکسن پنوموکوک در 2 و 4 ماهگی تزریق می‌شود.
• واکسن آنفولانزا برای نوزادان بالای 6 ماه و کودکان در گروه‌های پرخطر توصیه می‌شود و به صورت سالانه تزریق می‌شود.

برای واکسیناسیون نوزادان به کجا مراجعه کنیم؟

واکسیناسیون نوزادان در ایران به صورت رایگان در مراکز بهداشتی و درمانی دولتی انجام می‌شود. برای واکسیناسیون نوزاد خود می‌توانید به یکی از مراکز زیر مراجعه کنید:

• مراکز بهداشت: نزدیک‌ترین مرکز بهداشت محل سکونت خود را پیدا کنید. این مراکز معمولا در هر منطقه وجود دارند و خدمات واکسیناسیون را به صورت رایگان ارائه می‌دهند.
• خانه‌های بهداشت: در مناطق روستایی و دورافتاده، خانه‌های بهداشت خدمات واکسیناسیون را ارائه می‌دهند.
• پایگاه‌های بهداشتی: بعضی از پایگاه‌های بهداشتی هم خدمات واکسیناسیون را ارائه می‌دهند.
• مطب پزشکان: بعضی از پزشکان اطفال هم واکسیناسیون را در مطب خود انجام می‌دهند، اما ممکن است هزینه داشته باشد.
• بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها: بعضی از بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها هم خدمات واکسیناسیون را ارائه می‌دهند.

اگر یک نوبت واکسن نوزاد را فراموش کردیم چه کنیم؟

فراموش کردن یک نوبت واکسن نوزاد، اتفاقی است که ممکن است برای هر کسی رخ دهد. در این صورت، جای نگرانی نیست. مهم‌ترین اقدام، مراجعه به پزشک یا مرکز بهداشتی در اسرع وقت است.

• به پزشک یا مرکز بهداشتی مراجعه کنید: در اولین فرصت با پزشک اطفال یا مرکز بهداشتی تماس بگیرید و موضوع را اطلاع دهید. آن‌ها به شما راهنمایی‌های لازم را ارائه خواهند داد و زمان مناسب برای تزریق واکسن فراموش شده را تعیین خواهند کرد.
• برنامه واکسیناسیون را ادامه دهید: به طور کلی، نیازی به شروع مجدد برنامه واکسیناسیون نیست. پزشک با توجه به نوع واکسن و زمان تاخیر، برنامه واکسیناسیون را تنظیم می‌کند تا فرزند شما به طور کامل ایمن شود.
• نگران عوارض نباشید: فراموش کردن یک نوبت واکسن معمولا عوارض خاصی به دنبال ندارد. با این حال، مهم است که در اسرع وقت برای جبران آن اقدام کنید تا ایمنی فرزندتان به خطر نیفتد.
• نوبت‌های بعدی را فراموش نکنید: برای جلوگیری از فراموشی نوبت‌های بعدی واکسیناسیون، می‌توانید از تقویم، یادآور تلفن همراه یا اپلیکیشن‌های مخصوص واکسیناسیون استفاده کنید.

برای مشاوره درباره‌ی واکسیناسیون نوزادان به کجا مراجعه کنیم؟

اگر سوالات یا ابهاماتی درباره واکسیناسیون نوزاد خود دارید، بهترین راه مشورت با متخصصان و منابع معتبر است:

• پزشک اطفال: پزشک اطفال فرزندتان، بهترین منبع اطلاعات و مشاوره در زمینه واکسیناسیون است. می‌توانید سوالات خود را از پزشک بپرسید و در مورد برنامه واکسیناسیون فرزندتان با او مشورت کنید.
• مراکز بهداشتی: مراکز بهداشتی و خانه‌های بهداشت، کارشناسان و پرسنل آموزش‌دیده‌ای دارند که می‌توانند به سوالات شما در زمینه واکسیناسیون پاسخ دهند و اطلاعات لازم را در اختیار شما قرار دهند.
• وب‌سایت‌های معتبر: وب‌سایت‌های سازمان بهداشت جهانی (WHO) و وزارت بهداشت و درمان ایران، منابع معتبر و به‌روزی در زمینه واکسیناسیون هستند. می‌توانید اطلاعات موثق و علمی را از این وب‌سایت‌ها به دست آورید.
• کتاب‌ها و مقالات علمی: کتاب‌ها و مقالات علمی معتبر در زمینه واکسیناسیون هم می‌توانند منابع خوبی برای کسب اطلاعات بیشتر باشند.

شایعات و خرافات رایج درباره‌ی واکسیناسیون نوزادان

متاسفانه شایعات و اطلاعات نادرست زیادی درباره واکسیناسیون نوزادان در فضای مجازی و بین مردم رایج است. این شایعات می‌توانند باعث نگرانی و تردید والدین شده و آن‌ها را از واکسیناسیون فرزندانشان منصرف کنند. مهم است که به این شایعات توجه نکنید و اطلاعات خود را از منابع معتبر و علمی کسب کنید.

در ادامه بعضی از شایعات و خرافات رایج درباره واکسیناسیون نوزادان را می‌خوانید:

• واکسن‌ها باعث اوتیسم می‌شوند: این شایعه کاملا بی‌اساس و رد شده است. مطالعات علمی متعددی نشان داده‌اند که هیچ ارتباطی بین واکسن‌ها و اوتیسم وجود ندارد.
• واکسن‌ها حاوی مواد سمی مثل جیوه و آلومینیوم هستند: واکسن‌ها حاوی مقادیر بسیار کمی از مواد نگهدارنده مثل جیوه و آلومینیوم هستند که این مقادیر کاملا بی‌خطر و بسیار کمتر از مقادیری است که نوزادان به طور طبیعی از طریق غذا و محیط دریافت می‌کنند.
• واکسن‌های ترکیبی (مثل واکسن سه‌گانه) بیش از حد برای سیستم ایمنی نوزاد سنگین هستند: سیستم ایمنی نوزادان بسیار قوی‌تر از آن چیزی است که تصور می‌شود و قادر به پاسخگویی به چندین واکسن به طور همزمان است. واکسن‌های ترکیبی نه تنها ایمن هستند، بلکه با کاهش تعداد دفعات تزریق، درد و ناراحتی نوزاد را هم کاهش می‌دهند.
• بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن دیگر وجود ندارند، بنابراین واکسیناسیون ضروری نیست: اگرچه به لطف واکسیناسیون بسیاری از بیماری‌های عفونی به شدت کنترل شده‌اند، اما هنوز به طور کامل ریشه‌کن نشده‌اند و در صورت کاهش پوشش واکسیناسیون، می‌توانند دوباره شیوع پیدا کنند. واکسیناسیون همچنان بهترین راه برای محافظت از نوزادان و جامعه در برابر این بیماری‌ها است.
• واکسیناسیون باعث ضعف سیستم ایمنی می‌شود: برعکس، واکسیناسیون سیستم ایمنی را تقویت می‌کند و آن را برای مبارزه با بیماری‌های واقعی آماده می‌سازد.

کلام آخر

واکسیناسیون نوزادان، یکی از مهم‌ترین و موثرترین اقدامات برای حفظ سلامت و آینده فرزند شماست. با واکسیناسیون به موقع و طبق برنامه، می‌توانید از فرزند خود در برابر بیماری‌های جدی و تهدیدکننده زندگی محافظت کنید و به حفظ سلامت جامعه هم کمک نمایید. به شایعات و اطلاعات نادرست توجه نکنید و همواره اطلاعات خود را از منابع معتبر و علمی کسب کنید. در صورت داشتن هرگونه سوال یا ابهام، با پزشک اطفال یا مراکز بهداشتی مشورت کنید. سلامتی فرزند شما، ارزشمندترین دارایی شماست، آن را با واکسیناسیون تضمین کنید.

منبع: NHS