میهن سلامت مجله پزشکی و سلامت میهن سلامت
در هفته‌ای که گذشت، یک نامه از دل ساختار سلامت کشور بیرون آمد که می‌تواند پیامدهایی فراتر از یک ممنوعیت صرف داشته باشد. نامه‌ای که امضای معاون وزیر بهداشت را پای خود دارد و از همه داروخانه‌های کشور می‌خواهد همکاری‌شان را—چه مستقیم، چه غیرمستقیم—با پلتفرم‌های اینترنتی فعال در حوزه سلامت متوقف کنند.
در ظاهر، این دستورالعمل با پرچم «حفظ سلامت عمومی» بالا آمده است. اما آنچه در عمل دیده می‌شود، تلاش برای تثبیت یک انحصار قدیمی است که سال‌هاست در برابر ورود فناوری و نوآوری به حوزه سلامت مقاومت می‌کند.
روایت رسمی: محافظت از سلامت؛ واقعیت میدانی: کنترل بازار
مدافعان این تصمیم، آن را در راستای حفظ ایمنی، صحت نسخه‌پیچی، و جلوگیری از تخلفات دارویی عنوان می‌کنند. اما منتقدان می‌پرسند:
اگر واقعاً نگرانی، حفظ سلامت عمومی است، چرا راه‌حل، ممنوعیت است و نه تنظیم‌گری هوشمند؟
در بیشتر کشورهای پیشرو، فروش آنلاین دارو نه‌تنها ممنوع نیست، بلکه با پروتکل‌های سخت‌گیرانه اما اجرایی، قانونی و مورد حمایت دولت‌هاست.
آلمان
در آلمان، نسخه‌پیچی دیجیتال (eRezept) از ۲۰۲۲ اجرایی شده و بیماران می‌توانند نسخه خود را مستقیماً برای داروخانه‌های آنلاین مانند DocMorris ارسال کنند. طبق آمار، ۱۸٪ از آلمانی‌ها در سال گذشته داروی خود را آنلاین خریداری کرده‌اند.
آمریکا
در آمریکا، فروش آنلاین دارو با مجوز FDA انجام می‌شود. پلتفرم‌هایی مانند Amazon Pharmacy و Walgreens.com در سال ۲۰۲۳ سهم چشم‌گیری از بازار دارویی دیجیتال را در اختیار داشتند.
بیش از ۴۰٪ از جمعیت آمریکا حداقل یک‌بار دارو را آنلاین تهیه کرده‌اند.
هند
در هند، بازار داروی دیجیتال با بازیگرانی چون PharmEasy و ۱mg به‌سرعت رشد کرده و از مرز ۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ عبور کرده است.
دولت هند از طریق «طرح ملی سلامت دیجیتال» از این روند حمایت رسمی کرده است.
بریتانیا
NHS در بریتانیا، بیش از ۹۵٪ نسخه‌ها را به صورت الکترونیکی صادر می‌کند و پلتفرم‌هایی چون LloydsDirect دارو را به خانه بیماران می‌فرستند.
اما در ایران…
در حالی‌که جهان مسیر تنظیم‌گری فناورانه را در پیش گرفته، ایران با یک دستور توقف، به گذشته برگشته است. این ممنوعیت نه‌تنها خدمات نسخه‌پیچی آنلاین را غیرقانونی اعلام کرده، بلکه شامل فرآورده‌های بدون نسخه و حتی محصولات یارانه‌ای مثل شیر خشک نیز شده است.
و این در شرایطی است که وزیر ارتباطات، ستار هاشمی، پیش‌تر در نامه‌ای رسمی، نسبت به انحصار در توزیع دارو هشدار داده و آن را تهدیدی علیه نوآوری و سلامت عمومی دانسته بود.
«به عصر حجر خوش آمدید!»
پاسخ اکوسیستم دیجیتال، صریح و قاطع بود. نیما قاضی، رئیس هیئت‌مدیره انجمن تجارت الکترونیک ایران، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت:
«به عصر حجر خوش اومدید! البته فعلاً استفاده از ماشین‌حساب در داروخانه‌ها آزاده!»
او در پستی دیگر، ضمن تأکید بر «ابعاد حقوقی و کیفری» نامه سازمان غذا و دارو، هشدار داد که تصمیم‌های سلیقه‌ای در فضای بدون پاسخگویی، جای پیگیری جدی دارند.
رضا الفت‌نسب، رئیس اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی نیز در واکنشی تند نوشت:
«در حالی که کمبود واکسن کودکان صدای مردم را درآورده، سازمان غذا و دارو به‌جای پاسخگویی، درگیر جنگ با پلتفرم‌هاست.»
وقتی قانون نادیده گرفته می‌شود
برخی از فعالان صنفی این دستورالعمل را نقض صریح مصوبه ۷۷ هیات مقررات‌زدایی دانسته‌اند. بر اساس ماده ۱۳ قانون تأمین مالی، استنکاف از اجرای مصوبات این هیأت جرم تلقی می‌شود.
در یکی از واکنش‌ها آمده:
«این نامه، نه‌فقط خلاف قانون است، بلکه یک «امتناع از حق» محسوب می‌شود—حق مصرف‌کننده برای دسترسی آسان‌تر به دارو، و حق کسب‌وکار دیجیتال برای رقابت سالم.»
مافیا پلتفرم‌ها را متهم می‌کنند
یکی از تناقضات اصلی در تصمیم اخیر آنجاست که پلتفرم‌های آنلاین، به‌جای آن‌که به‌عنوان ابزار شفاف‌سازی و رهگیری توزیع دارو به رسمیت شناخته شوند، با اتهاماتی چون «ناصرخسروی مجازی» مواجه شده‌اند.
این در حالی است که مافیای دارو سال‌هاست ریشه در نظام سلامت کشور دوانده—از واردات رانت‌محور گرفته تا توزیع انحصاری و گران‌فروشی اقلام حیاتی. اما حالا در نقطه‌ای که امکان ایجاد سامانه‌های نظارتی بلادرنگ، رهگیری زنجیره تأمین، و کاهش تخلف فراهم شده، انگار قرار نیست منافع سنتی دست‌نخورده باقی نماند.
حذف پلتفرم‌ها، در عمل بازگشت به همان سازوکارهای غیرشفاف و غیرپاسخگو است که فساد را پنهان، نه کنترل می‌کند.
آینده‌ی سلامت، از پلتفرم می‌گذرد، نه از انحصار
تصمیم اخیر سازمان غذا و دارو در تضاد کامل با روند جهانی در حوزه سلامت دیجیتال است. این در حالی است که کشورهایی چون آلمان، هند و بریتانیا از پلتفرم‌های دارویی به عنوان ابزار عدالت در سلامت استفاده می‌کنند، اما در ایران، همان فناوری تبدیل به «تهدیدی برای نظم سنتی» شده است.
اکوسیستم نوآوری کشور امروز با یک پرسش بنیادین روبه‌روست:
آیا ما به‌راستی در پی محافظت از سلامت عمومی هستیم یا محافظت از انحصار سنتی؟